اصول گودبرداری و ايمنی گود

گودبرداری و ایمن سازی:

گودبرداری یكی از كارهای پیچیده و خطرناك مهندسی به شمار می رود كه به منظور حفظ جان انسان های داخل و خارج از گود، ساختمان های مجاور و فراهم آوردن شرایط ایمن و مطمئن جهت انجام كار می بایستی دیواره های آن بوسیله سازه های نگهبان مهاربندی و پایدار سازی شود.

سازه های نگهبان انواع مختلفی دارد كه با توجه به نوع خاك، عمق گودبرداری و حساسیت ساختمان های مجاور گود انتخاب و توسط افراد دست اندر كار پروژه های گودبرداری ساختمانی كه هریك وظایف و مسئولیت های مشخصی دارند اجرا و توسط اشخاص و سازمان های ذیربط نظارت می شود. اجرای عملیات گودبرداری نیازمند بكارگیری تمهیداتی در حین، قبل و بعد از انجام كار می باشد كه بكارگیری آنها می تواند از بروز حوادث گودبرداری جلوگیری كند.

تعاریف گودبرداری:

گودبرداری یكی از فعالیتهای عمرانی است كه به منظورهای مختلف مثل تخریب و گودبرداری یك ساختمان فرسوده برای ساخت مجدد، رسیدن به تراز بكر، حفاظت فوندانسیون ها در برابر یخبندان، احداث كانالها، مخازن زیر زمینی و احداث پاركینگ انجام میشود. گودبرداری به هر گونه حفاری و خاكبرداری در تراز پایین تر از سطح طبیعی زمین یا در تراز پایین تر از زیر پی ساختمان مجاور اطلاق می شود.

انواع گودبرداری:

گودبرداری ها به دو گروه كلی حفاظت شده یا مهاربندی شده و حفاظت نشده یا مهاربندی نشده تقسیم می شوند. باید توجه داشت در گودبرداری های حفاظت نشده یا مهاربندی نشده پایداری شیب ها یا جداره های قائم گودبرداری ها در خاك های چسبنده بدون هیچ گونه مهاربندی توسط شرایط مكانیكی خاك تامین می شوند.

اهداف اصلی ایمن سازی گودبرداری:

1- حفظ جان انسان های داخل و خارج از گود

2- حفظ اموال داخل و خارج از گود

3- فراهم آوردن شرایط ایمن و مطمئن برای اجرای كار

مسائل ایمنی ساختگاه پروژه قبل از گودبرداری:

قبل از انجام گودبرداری باید موارد مختلفی را در ساختگاه بررسی كرد كه این بررسی ها به شرح ذیل است:

1- قبل از تخریب ساختمان ساختگاه پروژه چگونگی اتصال ساختمان های مجاور به ساختمان ساختگاه مورد بررسی قرارگرفته و دیوار های مشترك مرزی، مكان و نحوه ی اتصال دیوار های مرزی به هم، تیر ها یا سقف های مشترك دو ساختمان مجاور، وجود بازشو ها و نعل درگاه ها و لوله های دودكش یا داكت های تأسیساتی واقع دردیوار های مرزی، نوع مصالح، فرسودگی و وجود ترك ها در دیوار ساختمان مجاور مورد شناسایی قرارگیرد.

2- با ساخت سقف های ایمن با استفاده از داربست های فلزی كه بر روی آن به كمك توری های مناسب پوشیده شده، قبل از تخریب ساختمان ساختگاه، ایمنی كافی را در برابر سقوط احتمالی اجسام و مصالح برسقف، دیوار، حیاط و معابر مجاور ساختگاه ایجاد نمود.

3- قبل از انجام عملیات تخریب در ساختگاه پروژه، چاه های فاضلاب موجود درآن را شناسایی و آنها را با مواد مناسب پر نمود. چنانچه عمق این چاه ها بیش ازعمق گودبرداری ساختگاه باشد لازم است این چاه ها با مصالح بتن كم مایه یا بتن غوطه ای، حداقل تا 50 سانتی متر بالاتر از تراز کف گودبرداری پر گردد و سپس روی آن با مواد مناسب دیگر تا سطح زمین پر شود. محل این چاه ها باید در نقشه های نهائی سازه نگهبان ترسیم و به عنوان بخشی از شرایط، در طراحی شرایط ایمنی گودبرداری لحاظ گردد.

4- انتخاب روش تخریب باید با دقت انجام پذیرفته و عملیات تخریب ساختمان ساختگاه پروژه تحت نظارت مهندس ناظر انجام پذیرد. باید در انتخاب ابزارها و تجهیزات تخریب دقت لازم به عمل آید تا در هنگام تخریب بر ساختمان مجاور نیروهای دینامیكی و استاتیكی قائم یا جانبی وارد نگردد. خصوصاً لازم به ذكر است دیوارهای هم مرز با ساختمان مجاور با روش ها و ابزار های بدون ضربه تخریب و برداشته شود.

5- قبل از انجام عملیات تخریب در ساختگاه ضروری است انشعابات تأسیسات مكانیكی و برقی موجود در آن با كسب مجوز از مراجع ذیربط و با نظارت كارشناس فنی مربوطه قطع گردد.

6- عوامل فنی مسئول در پروژه خصوصاً مجری و مهندس ناظر نسبت به مراحل مختلف گودبرداری و چگونگی ساخت عناصر پیش ساخته و درجا كاملاً توجیه گردیده و هماهنگی لازم بین مهندسین مجری، ناظر و مهندس طراح برای مقابله با مسائل پیش بینی شده و پیش بینی نشده به عمل آید.

مسائل ایمنی ساختمانهای مجاور قبل از گودبرداری:

قبل از انجام گودبرداری باید موارد ذیل با ایجاد هماهنگی لازم با مالكین یا ساكنین ساختمان های مجاور بررسی و انجام پذیرد.

1- هشدار های كافی درخصوص خطرات ناشی از تخریب به ساكنین ساختمان های مجاور داده شود و تمهیدات لازم درخصوص عدم سكونت درفواصل نزدیك مرز گودبرداری را بر ایشان فراهم نمود. حتی المقدور مكان دیگری را برای سكونت ساكنین ساختمان های مجاور پیش بینی و آنجا را خالی از سكنه نمود. همچنین لوازم و وسایل ارزشمند و سنگین را تخلیه یا به قسمت های دیگر ساختمان كه فاصله كافی از مرز گودبرداری دارد منتقل گردد.

2- در ساختمان های مجاور بررسی های لازم درخصوص احتمال نشست، ایجاد ترك، حركت دیوار های مرزی، تغییرشكل چارچوب درها و پنجره ها و یا ریزش سقف به عمل آید و در صورت نیاز دیوار های جدید از سمت داخل ساختمان دركنار دیوار مرزی، مقاوم سازی دیوار از طریق اجرای دیوار بتن مسلح و پلاستر سیمانی، اجرای دیوار پركننده در بازشو های دیوار مرزی، بندكشی دیوار های مرزی و نصب شمع های مناسب زیر تیر های سقف در مكان های مناسب در داخل ساختمان مجاور به اجرا در آید.

3- با كسب مجوز از مراجع ذیربط تابلو های هشداردهنده لازم برای عدم عبور عابرین و عدم پارك یا عبور خودرو در اطراف محوطه گودبرداری را در مكان های مناسب نصب كرد. حصاركشی مناسب با وزن كم در اطراف دیواره گودبرداری در فواصل مناسب ایجاد شود و حتی المقدور دیوارهای سنگین اطراف گود را قبل از گودبرداری تخریب كرد.

4- قبل از انجام گودبرداری باید حتی المقدور كلیه چاه های فاضلاب واقع درساختمان های مجاور شناسایی گردد. چنانچه فاصله چاه های موجود از مرز گودبرداری كمتر از عمق نهایی گودبرداری است و تراز آب چاه ها بالاتر از تراز نهایی كف گودبرداری است ، نسبت به تخلیه چاه و جلوگیری از ریختن مجدد آب به درون آن ها اقدام نمود. چاه های فاضلاب واقع در این فاصله باید با مصالح مناسب پر و در فاصله دورتر چاه های جدید حفر و مسیر لوله های فاضلاب منتهی به چاه های پر شده مسدود و سیستم جدید انتقال فاضلاب اجرا و فاضلاب به چاه های جدید منتقل شود.

5- كانال ها، جداول، آبرو ها و تأسیسات انتقال آب و فاضلاب كنار معابر مجاور گودبرداری شناسایی و چنانچه احتمال ریزش آب به درون دیوار گودبرداری وجود دارد با ایجاد عایق مناسب آب بند گردند.

6- باغچه های ساختمان مجاور شناسایی و راهكار مناسب برای جلوگیری از آبیاری غرقابی آن ها پیدا گردد.

7- مسیر عبور كلیه شریانهای حیاتی از قبیل خط گاز، آب، برق فشارقوی یا ضعیف، تلفن، فیبر نوری و اینترنت و ... و مسیرعبور آن در معابر مجاور گودبرداری با استعلام از مراجع ذیربط، شناسایی و چنانچه از مجاور مرز گودبرداری عبور می نمایند احتیاط های ایمنی مضاعفی را پیش بینی نمود.

8- قبل ازهرگونه تخریب و گودبرداری، ساختمان های مجاور را در برابر خطرات مالی و جانی و مسئولیت مدنی و شخص ثالث و . . . بیمه نمود.

مسائل ایمنی كارگاه در حین گودبرداری:

در هنگام گودبرداری باید موارد ایمنی ذیل به مورد اجرا در آید:

1- تخریب و گودبرداری تحت نظارت مهندس ناظر یا دستگاه نظارت ، توسط مجری ذیصلاح صورت پذیرد.

2- در همه حال شخصی جهت بررسی وضعیت ایمنی موجود و مراقبت دائم از دیواره گودبرداری و اعلام هشدار به كارگران جهت فرار از خطر، پناه گرفتن و یا هرگونه عكس العمل مورد نیاز گمارده شود. حتی المقدور دركارگاه سیستم آژیر مناسبی جهت اعلام خطر و هشدار به كارگران و ساكنین ساختمان های مجاور نصب گردد.

3- بطور روزانه آمار كارگران كارگاه به صورت دقیق با مشخصات سجلی ، آدرس و تلفن تماس در دفاتر مخصوص ثبت گردد.

4- درحین گودبرداری باید روش های مرحله ای طراحی شده عیناً اجرا گردد درهیچ مرحله ای از گودبرداری و اجرای سازه نگهبان نباید دیواره گودبرداری برای مدت زمان طولانی رها گردد و سرعت پی درپی مراحل انجام كار باید حفظ گردد.

5- گودبرداری به صورت مرحله ای به شكلی كه در نقشه های اجرایی آمده با استفاده از ماشین آلات مخصوص یا روش دستی انجام پذیرد.

6- در هنگام گودبرداری و نصب سازه و پس از آن باید بطور مداوم ساختمان های مجاور و معابر اطراف مورد بازرسی قرارگیرد. ایجاد ترك یا افزایش ابعاد آن در دیواره، سقف و كف ساختمان های مجاور و معابر اطراف و تحت فشار قرارگرفتن یا رهایی از پیش فشار های درب ها و چهارچوب ها ، شكستن یا ترك برداشتن شیشه ها ، نشست یا تورم خاك ، موزاییك یا كف پوش روی زمین ، دیوار یا سقف ، ایجاد صدا های شكستگی عناصر سازه ای و غیرسازه ای ساختمان مجاور گودبرداری ممكن است به دلیل حركت زمین باشد. درچنین مواردی باید مسأله به فوریت مورد بررسی قرارگیرد. ضعف عناصری از سازه نگهبان كه می تواند در بروز این مسأله مؤثر باشد را شناسایی و نسبت به تقویت سازه نگهبان از طریق تقویت آن عناصر یا اضافه نمودن عناصر جدید اقدام نمود.

7- چنانچه رنگ خاك بخشی از دیواره گودبرداری تیره تر از رنگ بقیه خاك ساختگاه باشد، می تواند نشان دهنده وجود حفره ها یا چاه های فاضلاب درحوالی مرز گودبرداری باشد و احتمال ایجاد عدم پایداری درآن نواحی بیشتر خواهد بود. لذا بسته به نوع پدیده مشاهده شده باید راهكار های پایدارسازی تكمیلی برای آن ناحیه درنظر گرفت.

8- چنانچه در طول مدت زمان گودبرداری یا پس از آن درصد رطوبت قسمتی از دیواره ی گود افزایش یابد یا آب از بخشی از دیوار به داخل گود فرو ریزد نشان دهنده وجود منبعی است كه عامل ایجاد این رطوبت بوده است. احتمالاً وجود چاه های جذبی ، نشت آب از شبكه ی آب یا فاضلاب ، وجود باغچه های درحال آبیاری یا عبور آب های زیرزمینی از میان لایه های درشت دانه بوده كه به نحوی به منبع آب مرتبط است. دراین صورت احتمال كاهش پایداری دیواره ی گود زیاد است و باید راهكار های مناسب درحذف منبع ایجاد رطوبت به كار رود و افزایش فوری ظرفیت سازه نگهبان بطور موضعی در همان ناحیه در دستوركار قرارگیرد.

9- چنانچه در هنگام نصب سازه نگهبان یا پس از آن یكی از عناصر سازه ای مانند یك دیوار، مهار پشت بند، تیر، ستون ، شالوده ستون ها یا شالوده تأمین كننده نیرو های فشار مقاوم و یا عناصر افقی كاهش دهنده طول كمانش جانبی پشت بند ها به حالت حدی یا كمانش یا گسیختگی خود برسد ، نشان دهنده اعمال نیرو های بیش از ظرفیت سازه نگهبان است كه دراین موارد باید سریعاً مسأله را بررسی و تقویت سازه نگهبان به مورد اجرا قرار گیرد.

10- از استقرار اتاقك، كانكس، محل سكونت یا استراحت نگهبان یا كارگران و یا انبار مصالح در مجاور گودبرداری اجتناب و برای این موارد مكانی كه دارای فاصله مناسب از مرز گودبرداری است در نظر گرفته شود.

11- سیستم روشنایی كامل برای مكان گودبرداری ساختگاه تأمین شود و در شب كلیه قسمتهای كارگاه با نور كافی روشن گردد به نحوی كه خرابی احتمالی هر قسمت از سازه نگهبان یا دیواره گودبرداری را بتوان از بیرون گود به خوبی مشاهده نمود.

12- یك خودرو مجهز به لوازم كمك های اولیه در محل پروژه آماده باشد تا بتوان در صورت بروز سانحه نسبت به مداوای مصدومین یا انتقال آنان به مراكز درمانی اقدام نمود.

13- حتی الامكان در زمان شب و هنگام بارندگی از خاكبرداری در مجاور مرز گودبرداری خودداری گردد. در صورتی كه خاكبرداری در چنین مواردی الزام است ، خاكبرداری در حضور و نظارت مهندس ناظر انجام گیرد.

14- عملیات جوشكاری ، ساخت و نصب سازه نگهبان توسط كارگران دارای مهارت فنی انجام پذیرد. همواره حتی پس از اتمام اجرای سازه نگهبان ، تعدادی كارگر دارای مهارت فنی آماده كار و مجهز به كلیه تجهیزات مورد نیاز جهت نصب یا تقویت عناصر سازه نگهبان در دسترس باشند.

15- در مواقع بارندگی چنانچه بخشی از دیواره گود در معرض بارندگی قرار داشته و دیوار توكار سازه نگهبان در آن قسمت تكمیل نشده باشد ضروری است با پوشش آب بند پلاستیكی مناسب تا كف گود تا قسمتی كه از نفوذ آب به دیوار و پای آن جلوگیری نماید پوشانده شود.

16- هنگامی كه گودبرداری و ساخت سازه نگهبان در تراز زیرسطح آب زیرزمینی مدنظر است باید روش های گودبرداری و ساخت سازه نگهبان را متناسب با وضعیت و با در نظرگرفتن روش های زهكشی و پایین انداختن تراز آب ، شمع كوبی ، سپركوبی و ... اقدام نمود. حتی المقدور باید از روش های اجرای دیوار درجا در چنین مواردی صرف نظر نمود. دراینگونه موارد سریعاً افراد ساكن در ساختمان ها باید ساختمان را تخلیه و در اولین فرصت با در نظر گرفتن كلیه جوانب احتیاط لوازم ارزشمند و اثاثیه سنگین از نقاط نزدیك به مرز گودبرداری دور گردد.

خطرات موجود در حفاری و گودبرداری:

1- ریزش دیواره ها و سقوط آوار ( مهمترین و پرریسك ترین خطر در محیط های حفاری و گودبرداری می باشد )

2- خفگی ناشی از كمبود اكسیژن

3- خطرات ناشی از برخورد و ایجاد صدمات به تأسیسات زیر زمینی همانند گاز، برق ،آب و ...

4- مسمومیت ناشی از استنشاق بخارات و گازهای سمی

5- سقوط از ارتفاع